Ik vond The idiots een goede film. Verder beschouw ik mezelf een Von Trier-hater. Dat gesol met die vrouwen in Breaking the waves, Dancer in the dark en Dogville! Mijn grootste bezwaar is dat deze films een ondraaglijk leed opvoeren
(een opofferingsgezinde vrouw wordt het leven onmogelijk gemaakt) waar
ik geen moment in meega, hoe bijbels en fundamenteel menselijk de
aangeroerde thema’s ook zijn. Als je urenlang op een konijntje inhakt,
dan is dat zielig, en provocerend, maar gewoon niet zo boeiend. Eerst
gaat het op mijn zenuwen werken, en vervolgens word ik
geïrriteerd. Het leed is me te bedacht en te drammerig, en wordt
daardoor gevoelloos. Ik heb nooit het gevoel gehad dat Von Trier met me
probeerde te communiceren.
(Bevat spoilers.) Het vooruitgesnelde nieuws over Antichrist
was dat Von Trier er een tandje had bijgezet en volgens velen de
planeet aarde definitief had verlaten. Wat is de overtreffende trap van
haat? En moet je dat als kijker dan nog willen ondergaan? Aangestuurd
door het idee dat je van extreme en gedurfde cinema op zijn minst
kennis moet nemen, ben ik toch gaan kijken. Wat schetst mijn verbazing?
Ik begin die zeurkous eindelijk een beetje te begrijpen.
Het verhaal:
man (Willem Dafoe) en vrouw (Charlotte Gainsbourg) verliezen een
zoontje, vrouw draait volledig door en de man, die van beroep therapeut
is, zet alles op alles om haar van haar ondergang te redden (Hé, dat is
nieuw!). Samen vertrekken ze naar de boshut, ‘Eden’ geheten (jaja…),
waar vrouw en zoontje onlang nog geweest zijn, en waar de vrouw
definitief de poging om een proefschrift te voltooien heeft opgegeven.
Een en ander wordt een hel. Het is duidelijk dat de vrouw hier dienst
doet als de veroorzaker van al het leed, de antichrist, een gegeven dat
je vervolgens in de parabel-achtige opzet van Von Trier mag
generaliseren. Eva plukte de appel van de boom, etcetera. Nu wordt dit
simplistische thema tegenwicht geboden door de man, die op
ergerniswekkende manier de therapeut uithangt. Hierdoor wordt de vraag
opgeworpen wie nu eigenlijk ageert en wie reageert. De vrouw is slecht
omdat de man haar zo gemaakt heeft?
Niet alleen is dit thema
interessanter dan dat Bambi-gedoe in Dancer in the dark en het
wraak-dilemma in Dogville, het thema ontstaat cruciaal vanuit de
personages, zodat het gevoel dat Von Trier over de hoofden van zijn
acteurs heen twee en een half uur lang een simplisme uitvent afneemt.
Het is door deze gelaagdheid dat Von Triers humor, of wat daarvoor moet
doorgaan, eindelijk een kans krijgt. Als aan het einde (spoilers in
aantocht!) de vrouw verliest en alle lijken die in het bos om de
boomhut heen liggen pardoes weer opstaan, is dit niet serieus te nemen
en ontstaat een uiterst cynisch commentaar op het centrale thema.
Daarnaast ziet de film er prachtig uit en verdient de proloog speciale
vermelding. Hierin zien we, in slow motion, hoe het zoontje uit zijn
box klautert, de dood tegemoet, terwijl pa en ma de liefde bedrijven.
Dit alles op de statige, prachtige muziek van Händel (Lascia ch’io
pianga uit de opera Rinaldo). Door menigeen afgedaan als kitsch, maar
ik vond het juist prachtig en heel effectief. Wat er ook volgt, het
leed dat als trigger geldt voor de gebeurtenissen, valt daarna nog
moeilijk te onderschatten. Deze tien minuten zijn me nog enkele dagen
bijgebleven, hetgeen op zijn minst geen slecht teken is.
Laat ik dan
helemaal aan het einde nog iets zeggen over de veel genoemde
provocaties. Het gaat in feite om een paar shots van luttele secondes
die de film een reputatie geven die onnodig afstotend is. In de
proloog zit een volle penetratie. Ik kan me levendig voorstellen dat
Von Trier heeft zitten gniffelen toen hij voor het eerst de muziek van
Händel er onder hoorde, maar het slaat eigenlijk nergens op. Dan zit er
nog ergens een genitale verminking. Daar waar Haneke die in La
pianiste keurig buiten beeld houdt, lijkt Von Trier er vooral op te
willen wijzen dat een volle close-up nu volledig te verdedigen is: we
zitten immers in een psychologische horrorfilm. Deze irritante ideëen
zijn de zoveelste vlekken op de verre van smetteloze relatie die ik met
de Deen onderhoud, maar hij deed niet eerder zichzelf daarmee zo te
kort. Want alhoewel ik zeker niet dol ben op Antichrist, mag hij best
gezien worden.
olafk