De vrouwelijke filosoof Hypatia (vertolkt door Rachel Weisz) neemt in het intellectuele hart van Alexandrië een centrale in ten tijde van de opkomst van het christelijk geloof. Terwijl de christenen steeds meer op hun strepen gaan staan en de ‘heidenen’ hun deuren beginnen te barricaderen, probeert Hypatia te begrijpen welk hemellichaam nu precies om welk ander hemellichaam draait en met welke baan. Uiteindelijk zal het onmogelijk blijken om de bibliotheek van Alexandrië, symbool van een intellectuele beschaving, succesvol te verdedigen en komt ook de positie van Hypatia onder druk te staan.
Agora is een historische film met links naar het heden. We zien de botsing van het christelijke geloof met een plaatselijk geloof, en we zien de botsing tussen geloof en wetenschap. De barbaarsheid waarmee de christenen hun geloof opleggen, de rol van de vrouw terugdringen en intellectueel kapitaal vernietigen: vervang christenen door fundamentalistische moslims en de thematiek is weer van deze tijd. Zelfs de burqa komt een paar seconden in beeld. Het is allemaal grote-stappen-werk, het is allemaal voor het grote publiek. Zo zijn we getuigen van grote, kosmische wetenschappelijke doorbraken over de positie van de zon en aarde en worden deze keurig op een Teleac-manier uitgelegd. De slechteriken hebben manische gezichten en de goeieriken bezorgde gezichten, etcetera. Deze uitvergrotingen zijn hier en daar wat tenenkrommend, maar eigenlijk was ik tegelijkertijd toch wel onder de indruk van het geheel. Ik vond het voor een publieksfilm eigenlijk gewoon knap gedaan.
De parallel met het heden, die je als 21-eeuwse westerling meteen ziet, wordt anders dan je zou verwachten niet Hollywoodiaans uitgemolken en ingepeperd. Amenábar kiest ervoor om de strijd te laten zien vanuit een kosmisch perspectief, door steeds op zijn Google earth’s in- en uit te zoomen op het gepeupel. Door dit visuele kader wordt in één beweging de nietigheid van het geloof (mensen als mieren die het allemaal niet weten) invoelbaar gemaakt. En tevens wordt de drang tot geloven (de mens op micro-niveau) gecontrasteerd met de drang om te begrijpen, de wetenschap (de mens op macro-niveau). Co-existentie dus.
Uiteraard is de film op de hand van het verstand en de ondergang van Hypatia wordt dramatisch in beeld gebracht. Ook maakt de aftiteling duidelijk dat zij het al die tijd bij het rechte eind had. Maar van drammerigheid is geen sprake. Wat Agora nou precies meedeelt is vooral aan de kijker. Zo kun je van Agora meenemen dat fundamentalistisch geloof aandoenlijke onkunde is. Beschamend gepiel van mensen op micro-niveau, maar het hoort erbij. Of dat fundamentalistische moslims geen haar slechter zijn dan onze christelijke voorvaderen en dat we wat minder mogen trompetteren over de verdiensten van onze eigen “geschiedenis van onbegrip”. Maar we kunnen van Agora net zo goed meenemen dat intellectueel kapitaal en vrijheid ten allen tijde verdedigd moeten worden en dat vernietiging daarvan barbarij is. Wat Agora geslaagd maakt is dat het een stukje onderbelichte en complexe geschiedenis op een volstrekt toegankelijke, en voor publieksfilm-begrippen toch best subtiele, manier uitwerkt en relevant maakt. En ik heb me nog vermaakt ook.
olafk