Zelfverklaard non-musician, evenementen/festivalorganisator, kunstenaar en graag geziene forumgast John Prop houdt van ambitieuze speelfilms die op grootsche wijze Het Mysterie Van Het Leven En Liefst Ook Nog De Dood willen vatten in twee á drie uur, als het even kan met een bombastische soundtrack en imposante natuurbeelden. Hij zet twee films in die categorie op eloquente wijze naast elkaar.
2001: A Space Odyssey, Stalker, Koyaanisqatsi, The Cremaster Cycle, Enter The Void… ik heb een zwak voor ambitieuze speelfilms die op grootsche wijze Het Mysterie Van Het Leven En Liefst Ook Nog De Dood willen vatten in twee á drie uur, als het even kan met een bombastische soundtrack en imposante natuurbeelden. In die categorie valt ook Terence Malick's The Tree Of Life. Twee maanden geleden schreef ik er dit over op mijn blog:
“Het centrale deel van The Tree Of Life gaat over het wel en wee van een katholiek Amerikaans gezin in de fifties. Pa (Brad Pitt) is autoritair en heeft losse handjes, ma (een prachtige Jessica Chastain) cijfert zichzelf continue weg, het pubergedrag van de oudste zoon speelt op. Ondanks dat blijkt het leven vol met door de Goede God gegeven kleine en grote mirakels als babyvoetjes, vlinders, zeepbellen, donkere zolders, het nachtgoed van de buurvrouw en héél veel bomen…. Maar dan overlijdt één van de zoons en rijst de vraag: wat is de Zin Van Alles? En is er wel enige Zin? En waarom laat Hij daarboven dat toe?
Om de intrinsieke waarde en tegelijkertijd de volslagen futiliteit aan te tonen van 's mensens wel en wee in Het Grote Plan Van God haalt Malick veel, héél veel uit de kast. Aan het begin van de film zit een bijna 20 minuten durende 'evolutie-sequentie': we zien het heelal (á la 2001), de oerknal, het ontstaan van de aarde, borrelende gassen, watervallen, eencellige wezens, dinosauriërs etc., dit alles gelardeerd met 'hemelse' koormuziek. Hoogdravend maar heel mooi gedaan. Ook het middengedeelte over het gezin begint fraai, maar begint gaandeweg steeds meer te irriteren: de personages blijven aan de oppervlakte, ze zijn slechts vehikels om de Boodschap van de film te onderstrepen. De 'wijsheden' van de voice-over gaan steeds holler klinken.
Aan het eind komen we in een soort 'hiernamaals' terecht waar de getormenteerde gezinsleden elkaar terugzien. Maar waar dit een soort emotioneel hoogtepunt vol Verlossing en Vergiffenis zou moeten zijn, voel ik slechts ergernis. Het zijn ronduit kitscherige scènes, boordevol vage new age-symboliek, quasireligieuze rimram en hooguit de suggestie van diepgang. Tegen die tijd hangt ook de overdreven mooifilmerij en de pompeuze muziek me danig de keel uit. The Tree Of Life blijkt een hol klinkende scheet, waarvan de aftiteling de échte Verlossing vormt. Amen!”
Tot zover The Tree Of Life. Over naar Melancholia, Lars Von Trier’s laatste, en naar verluidt dé grote concurrent van Malick’s film op het Filmfestival van Cannes. De films hebben het nodige gemeen. Net als bij The Tree Of Life gaat het leeuwendeel van Melancholia over een gezinssituatie en familiebanden. Bij Von Trier is de familie, zoals te verwachten viel- veel meer disfunctioneel. Het huwelijksfeest van Justine (Kirsten Dunst) loopt behoorlijk uit de klauwen, en naast het depressieve gedrag van de bruid zelf dragen ook haar ouders, haar werkgever en tot op zekere hoogte haar schaapachtige bruidegom daar het nodige aan bij. Dit alles tot groot ongenoegen van zus Claire (Charlotte Gainsbourg) die het luxueuze feest tot in de puntjes heeft voorbereid. (Dit gedeelte van de film doet trouwens enorm aan Festen denken; ik verwachtte elk moment dat iemand een geel of blauw papiertje uit zijn binnenzak zou halen en een bijtende speech zou houden). En waar dit deel van de film nog humor heeft –zij het van de zwarte soort- is daar in het tweede deel geen sprake meer van.
Ook in Melancholia zitten ‘ruimte-scènes’: we zien al bij aanvang van de film dat de Aarde zal worden geraakt door de veel grotere planeet Melancholia, die zich tot voor kort verschool achter de zon. Alles wat in Malick’s evolutiesequentie zo secuur is opgebouwd wordt hier in één catastrofale big bang weggevaagd. Het is niet moeilijk om de naderende planeet te zien als een metafoor voor Justine’s depressie (de kleur van Melancholia is blue…). De bedreigde aarde staat voor de ‘normale’ zus Claire. De overdonderende muziek (goddank minder storend dan in Tree Of Life) is uit Wagner’s Tristan Und Isolde – ook al zo’n gedoemd tweetal dat elkaar vindt in de dood. Melancholia is Von Trier’s Tree Of Death.
In het tweede deel van de film komt de doemplaneet komt steeds dichterbij en dat maakt Justine steeds meer berustend/rustiger, ze verwelkomt het naderende Einde (“niemand zal de aarde missen”) en lijkt er op enig moment zelfs fysiek genot aan te ontlenen (in een prachtige nachtelijke scène laat ze zich teder liefkozen door het spookachtige licht van Melancholia.) Claire intussen raakt steeds meer in paniek als ze al haar vertrouwde zekerheden één voor één ziet wegvallen: de stroom valt uit, butler blijft weg, de four-wheel drives weigeren, manlief pleegt zelfmoord… en dan blijkt uitgerekend die o zo labiele Justine de solide schouder om op te leunen als het erop aankomt. Einde Aarde. Einde film.
Melancholia is geen perfecte film. Het tweede deel duurt te lang en er zitten vreemde zijlijnen in het verhaal (waarom wil dat paard niet over die brug en dat golfkarretje ook niet? Wat betekent die 19e hole in de golfbaan?) en dat jongetje is al even irritant passief als dat in The Road. Maar het hallucinante begin, de achterliggende Idee van depressie en berusting, het mooie acteer- en camerawerk en het magnifieke Einde maken dat grotendeels goed.
Wat me vooral aanspreekt is dat Von Trier het flirten met Bijbelse symbolen voor zijn doen tot een minimum beperkt en –ondanks die planeten- met beide benen stevig in het Hier en Nu blijft staan, daar waar Malick ergens in een new age-universum lijkt te zweven. Maar het belangrijkste verschil is dat Terence Malick zijn protagonisten als pionnen inzet om een alomvattend ‘Kosmisch’ verhaal te vertellen. Lars Von Trier daarentegen gebruikt alle planetengedoe om iets te vertellen over de gemoedstoestand van zijn hoofdrolspelers. Dat maakt Melancholia tot een film die mijns inziens een stuk ‘menselijker’ is dan The Tree Of Life… en daarmee een stuk beter te verteren.
door John Prop