Je weet dat er iets aan de hand is wanneer op een doordeweekse avond een film ver voor aanvangstijd is uitverkocht. Ik heb in 1989 Batmania meegemaakt in Amerika en vervolgens zien mislukken in Nederland. Wat is er in die bijna 20 jaar dan veranderd? Heeft men door de jaren heen de superheldenfilm leren waarderen? Misschien, al was het vorige deel Batman Begins (2005) niet bepaald een kaskraker. Is het de figuur van The Joker die het beste uit Batman haalt? Ongetwijfeld waar wanneer je mutaties van de cartoon door de jaren bestudeert. Maar het enige juiste antwoord is de hype rond Heath Ledgers spel als The Joker en veel meer het charisma van de jonge dood. Om dat onderwerp meteen uit de weg te ruimen: ja, hij speelt een uitstekende Joker, de camp die bij het figuur altijd op de loer ligt (helemaal sinds Nicholson hem zich toe-eigende) negeert hij compleet. Hij is een compleet verweerde dandy, zo opgegaan in zijn persona dat hij het meer hoeft te onderhouden, zijn masker is een slechte huid geworden, de haren zo vet dat het groen bijna niet te onderscheiden is. Een dankbare rol omdat het script hem ook de ruimte geeft voor subtiliteit, anarchistische charme en coole verbasteringen van Nietzscheaanse oneliners.
Maar is de film meer dan een vehikel voor The Joker? Regisseur Christopher Nolan liet al in zijn eerste Batman blijken te houden van subtiele thema’s en verwijzingen, achteloos geplaatst tussen fysiek geweld, digitale krachtpatserij en oorverdovende geluidseffecten. In The Dark Knight probeert hij dieper te reiken en werkt hier twee thema’s op ambivalente wijze uit. Allereerst, een klassiek Batman thema, de complexe relatie tussen Batman en The Joker. Een relatie die traditioneel altijd beter wordt begrepen door The Joker, hij ziet de onvermijdelijke verbondenheid tussen beide, die bij hem soms raakt aan vertedering, op het laatste moment zal hij Batman beschermen al was het uit lijfsbehoud, zonder hem is er geen reden tot bestaan. Batman kan met zijn Recht-boven-alles wereldbeeld deze verwantschap lastig onder ogen zien (zie voor een uitzondering de gezamenlijke lachbui waarmee The Killing Joke eindigt) al eindigt hij in de film door omstandigheden eindelijk in een gelijksoortige rol als zijn tegenstrever, de buitenstaander gedreven door waanzin, onbegrepen door de maatschappij die zij, op verschillende wijze, proberen te verbeteren.
Ten tweede wordt The Dark Knight onmiskenbaar verweven met The War on Trrrr. Zozeer dat de film al door luie geesten is gelezen als een ode aan Bush. Maakt Batman immers geen gebruik van illegale vluchten om een crimineel uit een ander land te ontvoeren? Gebruikt hij niet geweld om op cruciale momenten informatie te verkrijgen? En weet hij met panoptische technologie niet juist op tijd The Joker te vinden? Dat laatste is zeker waar al geeft hij de technologie in handen van een persoon die het onder protest hanteert en eist dat het na eenmalig gebruik wordt vernietigd (in de echte wereld zitten we natuurlijk voor vele generaties vast aan fascistoïde controlemechanismen "voor onze eigen veiligheid".) Het subtiele van Nolan (en zijn broer Jonathan die het script meeschreef) is dat wanneer Batman en de zijne zich niet kunnen inhouden en overgaan tot geweld zij controle verliezen over de situatie en steevast The Joker in de kaart spelen. Batman trapt keer op keer in zijn ingenieuze, door onmogelijke keuzes gevormde vallen. Meerdere malen wordt hem te kennen gegeven dat zijn excessieve zucht naar rechtvaardigheid juist The Joker in leven heeft geroepen (een intrigerend aspect van de film is dat The Joker zonder afkomst is, een agent van chaos die op sardonische wijze zijn ontstaansgeschiedenis, zijn trauma, telkens anders verhaald.) In die zin zit in The Dark Knight een bepaalde "linkse" visie verscholen dat 9/11 een fatale terugkaatsing was van een desastreus buitenlandbeleid en dat The War on Trrrr vergiftigt wat zij zogenaamd moet beschermen.
Zo bezien is The Dark Knight een even naargeestige als geslaagde film. En toch mist de film op het laatste moment de kans op echte grootsheid wanneer de climax een even onrealistisch als brave uitkomst kent (wie de film nog moet zien mag hier stoppen met lezen!) Hoe dieper had The Dark Knight gesneden als tijdens het "sociale experiment" van The Joker, de brave burgers wel hun besluit hadden doorgezet om de gevangenenboot te laten exploderen en, zoals je als kijker vermoedt dat The Joker het heeft gepland, zichzelf hadden opgeblazen. Waarschijnlijk een te troosteloze gebeurtenis die teveel kijkers zou shockeren maar ook een uitkomst waar het voorafgaande morele spiegelpaleis op afstuurde. Dan is de zwaartekracht van Hollywood even zichtbaar.
door OMC