Sinds jaar en dag zijn op De Subjectivisten beschouwingen te vinden over hippe popmuziek, klassieke popmuziek, hippe films, klassieke films en hippe klassieke muziek. Maar klassieke klassieke muziek? Geen subjectivist die er naar kraait, zo lijkt het. Daar moet toch eens verandering in komen. Want wat heeft bijvoorbeeld ‘good ole Mozart’ ons ooit misdaan? Daarom hier een eerste beschouwing, over Don Giovanni. Maar dan alleen over de eerste twee akkoorden. Het moet wel een beetje overzichtelijk blijven.
Het subjectivistische gehalte zit hem in het feit dat ik de ballen verstand heb van klassieke muziek. Maar deze fantastische, verslavende opera heb ik het afgelopen jaar wel driemaal op de planken gezien (eenmaal in Wenen, tweemaal in Amsterdam), dus relatief gezien heb ik hier enorm veel verstand van. Een opera begint met een overture, kan ik jullie meedelen, en daar zit dan ook weer een begin aan. Mozart begint Don Giovanni met twee langgerekte akkoorden, waarna in dezelfde toonsoort van het eerste akkoord (D-mineur, voor de liefhebbers) op fluistertoon het eerste thema wordt ingezet. Dit is de eerste truc. Eerst hoog inzetten, zodat het gas terugnemen voor kippenvel zorgt. Dit trucje zou hij een paar jaar later nog eens herhalen met Die Zauberflöte. Die begint met drie akkoorden, (gevolgd door een prachtig nochalant loopje naar beneden). Maar die akkoorden recenseren we wel een andere keer.
Laten we de akkoorden er even bijhalen. Hier worden ze ‘afgetikt’ door meneer von Karajan:
Pontificale akkoorden dus, breed uitwaaierend en goed hoorbaar is de tweede geniale vondst van Mozart: de cello’s houden de akkoorden iets langer aan dan de rest van het orkest, het donkerbruine, lugubere karakter van de toonzetting onderstrepend. Hier nog een versie van een andere beroemde meneer, Böhm:
Beetje piepkraak opname, maar het idee is hetzelfde. Vraag me niet waarom maar ik kreeg op een gegeven moment enorm zin in het zien van de partituur, ook al ben ik het noten lezen reeds zo’n dertig jaar zo goed als verleerd.
Als je goed kijkt (nou ja, goed kijkt voor een onbenul dan), dan zie je dat het orkest twee noten speelt en die lang aanhoudt. Maar de strijkers doen onderwijl heel wat anders. De Violino I en de Violino II spelen bijvoorbeeld syncopen. Die had ik helemaal niet gehoord. Karajan en Böhm weer eens laten aftikken. Ja goh, misschien in de verte, maar het is een beetje een brij. Jammer, dacht ik. Bedenk je eens wat leuks, als Mozart zijnde, krijgt het orkest het weer niet gespeeld. Herkenbaar ook: Bedenk je een knettergave riff, staat je versterker live niet hard genoeg. Nee dus: Karajan en Böhm kunnen er gewoon geen reet van. Het zijn misschien grootse dirigenten, maar van die eerste twee akkoorden van Don Giovanni moeten ze echt afblijven. Die violen kun je wel degelijk aan het werk krijgen. Luister de volgende maar eens. Bernard Haitink tikt af (irritante kop trouwens):
Maar dit is nog lang niet goed genoeg. Langgerekt is misschien wel dramatisch, maar moet je eens horen wat er gebeurt als je het allemaal korter maakt. Meneer Harnoncourt tikt af:
Wow… Scherpe syncopen die als messteken je ziel binnendringen. Dit is geen drama, dit is horror! De violen in Psycho van Hitchcock. Gewoon gejat van Wolfgang dus. Je zit meteen aan het beeld gekluisterd. Hier gaan vreselijke dingen gebeuren, hier wordt afgedaald naar de onwelriekende krochten van het menselijk bestaan. Dat wordt weer lang in de spiegel kijken voor het slapen gaan. Meneer Harnoncourt heeft het begrepen. Kleiner orkest ook. Klassiek, niet romantisch. Maar helemaal heeft Harnoncourt het ook weer niet begrepen, want hij vergeet in zijn enthousiasme om die cello’s wat langer aan te houden. Zodat het uiteindelijk een amateurclubje is dat het nog het beste voor elkaar krijgt:
Ik heb ze in het reaktiegedeelte van youtube maar even mijn complimenten gegeven.
olafk