Het was muzikant Henri Kaiser die regisseur Werner Herzog filmopnames liet zien die hij onder het poolijs had gemaakt als onderdeel van zijn baan als wetenschappelijk onderzoeker op de Zuidpool. Herzog zag adembenemend mooie onderwaterbeelden van sierlijk bewegende duikers die doen denken aan astronauten verdwaald in “outer space”. De in elkaar overlopende kleuren van het water en ijs, weerspiegeld door de poolzon, zijn een genot voor het oog. Vanaf dat moment wist Herzog dat hij naar de Zuidpool zou vertrekken voor een nieuw filmproject. ‘Encounters at the End of the World’ is Herzog’s verslag van wat hij op de Zuidpool aantrof: een aantal wetenschappers dat er onderzoek verricht naar het gedrag van dieren, het ontstaan van nieuwe diersoorten en het gedrag van het poolijs.
Wie eerder werk van de regisseur heeft gezien, weet dat deze ingrediënten voldoende zijn voor een mooie, typische Herzog film. Leidraad van de film is de nieuwsgierigheid van Herzog zelf, die zelf geen flauw benul lijkt te hebben van wat er zich allemaal voor zijn neus afspeelt, maar gedwee de wetenschappers bij hun dagelijkse bezigheden met een cameraploeg achterna rent. Gelukkig is Herzog zich van zijn eigen tekort aan wetenschappelijke scholing bewust, en geeft hij de wetenschappers alle ruimte om hun werk voor de camera te doen en toe te lichten, zonder dat de regisseur het laatste woord heeft. Herzog blijft een buitenstaander voor de vergaarde kennis van de wetenschappers, maar is wel geïnteresseerd in hun levensverhalen, die stuk voor stuk bijzonder kleurrijk zijn. Wat ervan waar is weet je bij Herzog nooit (hij staat erom de bekend de waarheid geweld aan te doen), maar wanneer een lasser met wel heel bijzonder gevormde vingers beweert af te stammen van de Inca’s, wil ik dat graag geloven. Het is namelijk te mooi om niet te geloven.
Deze lasser blijkt exemplarisch voor de hele populatie wetenschappers in het kamp: het zijn allemaal verdwaalde wetenschappers, reizigers en dromers: verwante zielen die elkaar ontmoeten op het einde van de wereld. Ze vertellen elkaar verhalen, houden bonte avonden en kijken horrorfilms voordat ze aan een duiktocht beginnen. Kortom, de ideale cast voor Herzog, die ze veelvuldig aan het woord laat. Tot zover niets nieuws: geflipte, onaangepaste personages en mooie natuurbeelden genoeg in Herzog’s oeuvre.
Wat ‘Encounters’ de moeite waard maakt is dat Herzog de wetenschappers dwingt na te denken over hun werk. Genadeloos ondervraagt hij de wetenschappers voor het oog van de camera naar het ‘hoe’ en ‘waarom’ van hun inspanningen, om vervolgens tot de droevige conclusie te komen dat de natuur het laatste woord heeft, en niet de mens: die is ten dode opgeschreven. Klimaatverandering is een thema dat ook, zij het slechts heel even, wordt aangehaald, waarmee Herzog zowaar voor het eerst politiek stelling lijkt te nemen. Dit pessimistische mensbeeld is een rode draad in veel Herzogfilms en dus ook niet nieuw, maar wel een beeld dat nog nooit zo mooi in beelden en woorden is neergezet. Humor is een opvallend stijlmiddel dat fantastisch mooi wordt ingezet om de nietigheid van de mens in een desolaat gebied als de Zuidpool neer te zetten. Zo filmt Herzog een tweedaagse survivalcursus waarin de poolonderzoekers in een eigengebouwde iglo moeten slapen en met een vuilnisemmer op hun hoofd elkaar door de sneeuw moeten zien te leiden, als waren ze sneeuwblind. Het zijn hilarische taferelen voor de kijker, maar voor hen is het een zaak van leven en dood.
Naar "Encounters.." kijken is een bijzondere ervaring. En hoewel de regisseur zich in de slotminuten ontpopt als een pessimist, zijn het de beelden van de immense Zuidpool die op je netvlies achterblijven. Dan pas ervaar je wat ‘ecstatic truth’ is: een totaalervaring en belevenis zoals alleen Herzog je die kan bezorgen. ‘Encounters’ opent geen nieuwe deuren in het oeuvre van de regisseur, maar laat zien dat met verbazing en verwondering de wereld van ideëen openligt.
(EvR)