Bij elke verschijning van een nieuwe Western herhaalt het ritueel zich: is er nog leven te vinden in een van de vergane hoekstenen van de cinema? Of wel, kan je eigenlijk nog wel zo maar een Western maken, zonder bijbedoelingen, ironie, demystificaties of deconstructies? Het is verleidelijk om The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford van Andrew Dominik te plaatsen in een reeks van Westerns die de Amerikaanse Romantiek onderuit hebben gehaald: The Wild Bunch, The Good The Bad and The Ugly, The Unforgiven…Young Guns. Maar is dat niet een wensdroom? Want eigenlijk is Dominiks Jesse James voor een groot gedeelte ouderwets Amerikaanse cinema. Goed, Jesse James is over zijn hoogtepunt heen, ondanks Brad Pitt weinig glamoureus, een familieman wiens geestelijke en lichamelijke gezondheid te wensen overlaat en weinig moeite doet om zijn mythe in stand te houden. Er zijn geen massale shootouts, geen eerzuchtige sheriffs. Het is ambient Western, veel natuur, weinig woorden.
Dus pik je de naam van Terence Malick als referentie soms op. Enigszins begrijpelijk maar het is ook teveel eer. Er is veel mooi geschoten natuur en ruimte (al moet je wel een ontzettende minkukel zijn wil je die als filmer verknallen), het narratief maakt soms vreemde sprongen (maar nooit echt op een wilde manier, het zijn beleefde sprongen, voor de vorm, voor het binnenhalen van het predicaat cinema) en de mannen worstelen met hun plek in de geschiedenis, met loyaliteit, roem. Het grootste probleem is eigenlijk dat de voice-over in derde persoon spreekt en van de film een geschiedenisboekje maakt. Zo wordt het omgevormd tot een keurige film, waar Malick met zijn subjectivistische gedachteflarden in plaats van geschiedenis poëzie maakt. Maar goed Malick is een Amerikaanse grootmeester en dus is het oneerlijk om hem als maatstaf op te dringen aan een film die wel degelijk fascineert.
The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford is wat mij betreft meer van het niveau van het relatief overgewaardeerde The Unforgiven. Geen perfecte film maar vooral in het laatste uur hypnotiserend. Cassey Affleck en in iets mindere mate Sam Rockwell (als Bob Fords broer) stelen hier de show. Affleck met zijn licht feminiene stem en jongensgezicht (hij zou een perfecte Rimbaud kunnen spelen) is vanaf het eerste moment natuurlijk trouble maar ook als verschijning/acteur iemand die de film draagt (Pitt doet eigenlijk niet veel meer dan zijn Kalifornia personage bijvijlen.) De uiteindelijke moord is een prachtig spel van intimidatie, indirecte zelfmoord, zucht naar roem, verraad, gekozen mythevorming, waarvan de nasleep eigenlijk een film binnen een film is (en misschien de film had moeten zijn.) Geen miraculeuze wederopstanding van de vorm dan, maar zoiets als een film die de bioscoop eigenlijk niet mag verlaten, waar je gevangen in het donker verzinkt in het trage ritme en weidse uitzichten.
Door OMC