Als altijd was mijn filmjaar weer grofweg onderverdeeld in 2/3 oud werk en 1/3 films die dit jaar de Nederlandse bioscoop bereikten. Laten we eerst in fiks tempo het grotere deel doornemen voor we bij het welbekende eindejaarslijstje komen.
Tussen de twee Franse kanonnen door keek ik ook nog enigszins overbodig een groot gedeelte van het oeuvre van de Amerikaanse indiefilmer John Sayles. Ik was enthousiast geraakt na zijn gebeken meesterwerk Matewan en een van zijn betere mozaïekfilms Lone Star. Van die laatste categorie heeft ie talloze oerdegelijke varianten in voorraad, Silver City, bijvoorbeeld. Simpelweg matig zijn films als Casa De Los Babys en Honeydripper. Wie een lesbofilm met een onwaarschijnlijke look-a-like van Femke Halsema wil zien kijkt Lianna. Nog net even wat leuker en de beste Sayles van dit jaar was The Brother From Another Planet, een melige sci-fi komedie met E.T. als… neger.
In de tweede helft van het jaar kwamen naast het recente werk vooral film noirs aan bod. Drie boeken speelden een belangrijke rol. Het mooi vormgegeven koffietafelboek The Little Black Book Of Movies tipte gedurende het hele jaar al fantastische films als Footlight Parade, White Heat (beide met een sublieme James Cagney) Sullivan's Travels, Bad Boy Bubby, Scarlett Street, Le Trou en All That Jazz. Alsmede mijn favoriete film van gans het jaar; Wim Wenders drie uur durende filosofische roadmovie Im Lauf Der Zeit, waarin heel toepasselijk het repareren van oude cinema-projectoren een grote rol speelt. Eerdergenoemde White Heat en Scarlett Street, gecombineerd met films als Road House, The Big Knife en The Naked City, zette me op het film noir-spoor, waarbij Alan Licht's prachtige bladerboek Film Noir ook een flinke hand hielp. Ik zie nu pas dat de man een ware uomo universale is, want naast schrijver ook nog avant-garde gitarist en componist. Toe maar! Uit zijn boek pikte ik o.a. They Drive By Night, The Killers en Lady In The Lake op. De laatste was een van mijn favoriete curiosa van het jaar, doordat de film als een soort point-and-click adventure game continu vanuit het perspectief van het hoofdpersonage is gefilmd. Tot slot nog even de New York Times Best 1000 Movies Ever Made almanak noemen. Een geschiedenisles vol soms curieus geschreven recensies van recht na de premières, dus wordt o.a. The Big Sleep gekraakt. Maar ook dit naslagwerk bevatte (allicht!) pareltjes als Quiz Show (hee) en het maffe The Americanization of Emily, met een vuilbekkende Julie Andrews.
Cinematigheden
Dan zijn we eindelijk belandt bij het ware filmjaar 2009. Bij traditie eerst even wat meuk afserveren, als dat een woord is. Ik tel een stuk of tien gedrochten, een slechte film maken is zo gebeurd. In de categorie overschat, teleurstellend of gewoon WTF komen wij het volgende tegen.
Duplicity
Wel knap als je gefopt wordt door je eigen double cross verhaal.
A Country Teacher
De continuerende haat voor de Tsjechische cinema
The Visitor
Niet in de buurt, wat zeg ik, staat van The Station Agent.
Synecdoche, New York
Onbegrijpelijk is niet hetzelfde als goed.
Troubled Water
In scripts kan meer dan je soms zou willen.
Whatever Works
Als de grappen van Woody zelfs in New York pijnlijk slecht en gênant worden…
The Reader
Wat doe je daar met dat tinnen busje!?
Bandslam
Film die haast per ongeluk zo bitter wordt dat de irritante moeder van het hoofdpersonage vereist is om de boel te redden. (En dat in een coming of age film!)
Gran Torino
Clint Eastwood's slechtste acteerprestatie ooit als brommende hond. En een van de meest belabberde (en simpele) eindes van het jaar. En dat zegt wat, want ik had het hele jaar een beef met mislukte eindes.
Slumdog Millionaire
Als vlag op de modderschuit tot slot een film die niet eens zo heel slecht was, maar vooral zwaar teleurstellend. Ik had me veel meer voorgesteld van dat Weekend Miljonair-uitgangspunt. Om mezelf maar 'ns uitgebreid van het forum te citeren: Als je me achteraf vraagt welke quizvraag nou echt cruciaal was voor zijn leven? Geen idee. Het blijven onbelangrijke anekdotes en er zijn nog altijd een paar deus ex machinae nodig om de film gaande te houden. En dan is ook nog het liefdesverhaal mislukt. Werkt voor geen meter. Het meisje houdt de hele film lang niet van onze held, die haar wanhopig 'stalkt'. Ze ziet meer in z'n criminele, irritante en vervelende broer en later als ze daar op afgeknapt is en in een rotleventje zit, verlaat ze dat toch niet voor de armoede van onze Chai Wallah. Nee, dat doet ze pas als hij geld heeft! Zou dat nou typisch cynisch Bollywood-realisme zijn? Zo wordt het maar geen feel-good-film en dat leek toch de bedoeling. In dat geval hadden bijvoorbeeld de veel te grove agenten uit 't begint, tegen 't eind ook in juichen uit kunnen barsten, voor hun tv'tje op 't bureau. En dan had van 't dansje op 't laatst ook echt joie de vivre kunnen spatten. Ik voelde helemaal niks.
Cinemagie
Lijst valt grofweg in tweeën uiteen, onderste helft wel aardig, Lage Landen-films als Kan Door Huid Heen en Eldorado vochten ook nog om een plekje. De bovenste helft is niet te missen en de top 3 zou kans hebben gemaakt op een plekje in de decennium-lijst.
20. Moon
Regisseur Duncan Jones doet zichzelf tekort door driftig uit de klassiekers te gaan citeren, terwijl hij ook zelf een heel mooi intellectueel sci-fi verhaal heeft geschreven. Dat is uiteindelijk ook wat overeind blijft, net als het spel van Sam Rockwell, in conclaaf met zijn trouwe boordcomputer, die communiceert in smileys, waarvan de huilende versie een van de absurdste aangrijpende filmmomenten van het jaar is.
19. Funny People
Apatow doet een Man On The Moon en hoezeer ie ook in het laatste uur met behulp van o.a. Eric Bana de boel probeert te verknallen, het blijft zijn beste werk tot op heden. Vooral dankzij het prima eerste half uur, en nog scherper, die allereerste scène, waarin Adam Sandler de vip uithangt, op weg naar zijn noodlot. Nou ja… Ik kan het zelf nauwelijks geloven, maar zelfs Paul McCartney draagt in niet geringe mate bij aan de magie van de opening.
18. Somers Town
Typisch voorbeeldje van een matig filmpje, dat parasiteert op één goede scène (en een daaruit voortvloeiende sfeer/aangenaam gevoel) De ingrediënten zijn simpel als altijd: een mooi meisje, een mooi folkliedje en, unieker, twee straatschoffies als taxichauffeurs met een opgekalefaterde rolstoel.
17. Wendy & Lucy
Michelle Williams komt eraan. Volgend jaar in een nieuwe Scorsese en dan op naar de Oscars. Ze is net niet clichématig knap genoeg voor de Hollywood Trap, dus daar moet een Kate Winslet-carrière inzitten. Hier schittert ze als een tot in het bot vereenzaamd personage, dat haar geluk moet halen uit een hond en een toevallige passant als de (ook al) lonely security guard. (Denk aan het nummer van Hayden) Wendy & Lucy gaat dieper dan Into The Wild.
16. O' Horten
2009 is het jaar van pensionerende machinisten. Het lijkt wat vreemd, maar O' Horten profiteerde van het eveneens Noorse Nord, dat juist de kwaliteit van eerdergenoemde benadrukte. De oude Odd Horten, die zonder werk niets meer heeft, doolt door het spekgladde Oslo, vol merkwaardige soms Alex van Warmerdam-achtige ontmoetingen, symbolen voor hoe zijn leven had kunnen zijn. Zoals de man die met ogen dicht auto kan rijden. Avontuur!
15. Inglourious Basterds
Het moet toch wel raar lopen wil Christopher Waltz geen Oscar krijgen. Hij zorgt in zijn eentje als de akelig beleefde SS'er voor een kleine opleving voor Tarantino, die aan het dwalen was geraakt. De eerste van de vijf delen in Inglourious Basterds is een sublieme western op micro-lengte. 'May I smoke my pipe as well?' En dan moet de apfelstrudel nog komen.
14. Stella
Elke keer als ik langs de buurtcafés kom denk ik tegenwoordig aan Stella. Het is te hopen dat de meeste kasteleins geen kinderen hebben: wat een leven. Lange nachten, katerige dagen en de arme Stella heeft slechts barflies van dubieus allooi als vrienden, eigenlijk is vader er een van. Gelukkig sluit ze in de loop van de film giechelvriendschap met een ouder en wijs meisje. Het kan altijd erger, zo bewijzen de Gummo-beelden uit het Franse white trash achterland waar Stella 's zomers verkeert.
13. Rachel Getting Married
Het ellen van langen Amerikaans-theatrale bruiloftsfeest uit deze film kan wedijveren met de beroemde (en beste) eerste helft van The Deer Hunter. Nou, bijna dan. Anne Hathaway, net als Michelle Williams in talentenpool Brokeback Mountain, is verbluffend goed op dreef als volkomen egoïstische bewoonster van een afkick-kliniek, die thuis onmiddellijk de aandacht opeist. En dat mag een beetje irritant zijn, haar schreeuw om liefde is aandoenlijk, zeker in combinatie met haar moeder, de akeligste schurk uit het filmjaar. Pluim ook voor Debra Winger dus.
12. Coraline
Waar Up na een fraai en vooral veelbelovend begin na landing van de ballon in een uitermate slap Disney-verhaaltje verzeild raakt, wordt Coraline met de minuut spannender, vol beklemmende (kinder)angsten. Wat als je een deurtje naar een identiek leven vindt, maar dan in een perfecte droomstaat. Een nadeel, je moet je ogen (lees je ziel, of de vrije blik op de werkelijkheid misschien) inleveren en er knopen met naald en draad voor aanzetten. Het zou een metafoor voor het leven van een junkie kunnen zijn.
11. Disgrace
Er was geen enkel onvertogen woord van Coetzee-liefhebbers te horen. Je voelt ook in deze zeldzaam geslaagde boekverfilming de gelaagdheid van de Zuid-Afrikaanse samenleving en bovenal de ongemakkelijkheid. En dat is nog zwak uitgedrukt. Hoe boete te doen? Het personage van de altijd betrouwbare John Malkovich maakt er aan de universiteit een puinhoop van en ziet zich genoodzaakt zich terug te trekken bij zijn dochter op het platteland. Aldaar wordt alles alleen maar erger. Disgrace, waarin nauwelijks openlijke racisme zit, is haast White Dog, maar dan met mensen. Pijnlijk.
10. Taking Woodstock
Ik houd van films die er omheen draaien, die hun werkelijke onderwerp juist zijdelings benaderen. Zelfs een in zekere zin amusant niemandalletje als Taking Woodstock kan daarvan profiteren. Het gaat over Woodstock, maar dat is slechts in de verte zien als een oceaan van mensen in een lsd-trip. Bands zijn er al helemaal niet. Taking Woodstock is een film over de weg ernaartoe, langs Tour de France taferelen vol blije verwachtingsvolle geweldloze mensen. Zou het nog kunnen?
9. Garage
Het meest pijnlijke aan Garage is dat het deprimerende begin uiteindelijk de beste situatie blijkt te zijn voor het zwakzinnige hoofdpersonage. Hij runt in zijn eentje een nagenoeg verlaten tankstation, maar dan zadelt de baas hem op met zijn eigen zoon en zodra de man daarmee vriendschap wil (of dreigt te) sluiten en zichzelf opent gaat alles mis en blijft uiteindelijk slechts een paard over als ware vriend. 'Aye hass, want an apple, they free anyways.'
8. Che: Part Two
Het grote raadsel is hoe Part Two zo goed kan zijn, na het oersaaie eerste deel. Als ik ze nog zou moeten zien, zou ik het bij de tweede helft laten. Benicio del Toro, de weinigspeler, schittert als de zelfdestructieve martelaar, die als Argentijn toch nooit werkelijk zou zijn geaccepteerd in de Cubaanse revolutionaire rangen. Grauwe kleuren, gammele cameravoering en zowel een uitstekend begin (in vermomming) als einde, ingesloten door velden vol soldaten.
7. The Limits Of Control
Net als Mister Lonely een keizer zonder kleren-film. Je moet van goede wil zijn en zelf wat gevoelens op het gebodene gaat projecteren. Dat lukt me nooit bij Europese handelingen-arthouse, maar hier wel. Het eerste hypergestileerde uurtje is magistraal, met Madrid als designer-paradijs. Een koele huurmoordenaar bestudeert schilderijen in een museum, converseert met mooie vrouwen (let op de Japanse schone in de trein) en wisselt eindeloos luciferdoosjes uit.
6. Tulpan
Het leek vooraf zo'n wereldwinkel-moetje, maar Tulpan is niet je alledaagse yurt-film. Komt door de verrassend geslaagde, grote hoeveelheid humor in de film. Meest absurde dierenmomenten van het jaar, met een jankende kameel in bandages en ranzige mond-op-mond beademingen van schapen. Voeg daaraan Oost-Europees rommelige toestanden rond een met stokoude pin-ups behangen tractor toe en je krijgt bijna zin in een vervolg van de avonturen van het komische duo, dat het hart van de film vormt.
5. Il Divo
Over de weer alomtegenwoordige Berlusconi gaan ze over tien/twintig jaar ook zulke films maken. Il Divo is een indrukwekkend, volgens mij ook voor Italianen totaal onnavolgbare maalstromende verbeelding van de naar riool stinkende vermenging van politiek en maffia. Met oppersecreet Andreotti als de Nosferatu van het hele stel. Prachtsoundtrack ook, van alle markten thuis: van Italiaanse schlagers tot de Veils. Beth Orton helpt mee aan een van de allermooiste scènes als Andreotti de Godfather van de Cosa Nostra omarmt.
4. Revanche
3. Das Weisse Band
Mooi jaar voor de Oostenrijkers dus, Christop Waltz komt ook al uit Wenen. Das Weisse Band is de luidst bejubelde film in de lijst en mogelijk dus de enige echte klassieker. Zou het de beste Haneke zijn? Het fijne aan de film is (o.a.!) het ontbreken van een dader. Raadselachtige moordverhalen zonder oplossing zijn het beklemmendst. Verbluffend mooi spel van de meeste kinderen, een verlegen ontluikende romance en een uiterst vervelende priester, tegen de achtergrond van naderende oorlogen en zonden en religieuze boetedoening. Je krijgt ze niet Europeser.
2. Gigante
1. 35 Rhums
Vraag me niet hoe ze het nou eigenlijk doet, maar Claire Denis heeft hier binnen vijf minuten en een paar verfstreken op het celluloid weer 'ns haar geheel eigen unieke sfeer te pakken vol van melancholische berusting. Een oudere Afro-Franse machinist nadert zijn pensioen en in tegenstelling tot Odd Horten lijkt hij er niet echt mee te zitten. Hij heeft een goed leventje samen met zijn studerende dochter. Eerder maakt hij zich wat zorgen over een oudere collega die net voor hem afzwaait. In zijn leven lopen verder nog wat buren rond, die allemaal tezamen komen als een uitstapje naar een concert mislukt. Dan maar wat dansen op The Commodores in een cafeetje. Het leven is niet slecht, het leven is niet goed, maar er is begrip. (Dit begint op een Tom Pintens-tekst te lijken) En als zoveelste proeve van klasse heeft 35 Rhums een op meerdere manieren te interpreteren prachteinde.
(door Ludo)