Unsere Mütter, unsere Väter is een 4 ½ uur durende mini-serie over de Tweede Wereld Oorlog bezien vanuit Duits perspectief. Hij kwam laatst nog even langs bij Zomergast Beatrice de Graaf en de VPRO heeft de serie inmiddels aangekocht. We krijgen een onaangename waarheid voorgeschoteld “in een gewaagde poging een dialoog te bewerkstelligen over het oorlogverleden tussen de oudere en de jongere generatie”, zo lezen we op de doos. Dat valt enorm mee, of tegen, zo blijkt.
(spoiler alert)
Aangekomen op ons vakantieadres in Duitsland schoof deel 1 al snel de laptop in. En het moet gezegd, UMUV blijkt een enerverende, prachtig gefotografeerde en hele spannende serie. Die 4 ½ uur zijn voorbij voor je er erg in hebt. Het verhaal richt zich op een vriendengroepje bestaande uit vijf personen die aan het begin van hun oorlog hun laatste drankgelag beleven voordat ieder zijn weg gaat.
UMUV betracht nuance, dat is de boodschap die van het beeld afspat. De vijf personages hebben allemaal hun kanten. Zo is er Greta, een zangeres die droomt van een grote carriere en die mede door het bed te delen met een hoge nazi-pief een heel eind op weg komt. De broers Wilhelm en Friedhelm gaan naar het oostfront, Wilhelm als luitenant en Friedhelm als het belezen jongere broertje met enorme bedenkingen over heel die oorlog. Het is Friedhelm die we tijdens de oorlog het meest zien veranderen in een overlever. Charlotte reist de troepen achterna als verpleegster en verraadt tussendoor nog een Joodse medewerkster. De vijfde persoon is de Jood Victor, Gretas vriendje, en daar zit geen duister kantje aan.
Ook wordt niet voorbij gegaan aan de fouten die anderen dan de Duitsers hebben gemaakt. De Polen en Oekraieners blijken rabiate anti-semieten en de Russen zijn nog niet het verpleeghuis binnen gevallen of de verkrachtingen beginnen. De westelijke geallieerden hebben willens en wetens na de capitulatie ex-Nazis op hoge posities neergezet. Een beetje perspectief en bredere context dus, en niet tegen de feiten in natuurlijk.
En toch wringt er iets. Dat wordt vooral zichtbaar door de aanwezigheid van een aantal hooggeplaatste nazi-officieren die eruit zien en doen zoals we dat uit eerdere films en series kennen: ongrijpbare beulen die van een andere planeet lijken te komen. Maar dit zijn niet de personages waar UMUV zich op richt. Die richt zich op ons vijftal.
Friedhelm, de jongere broer, is zeer tegen de strijd waar hij aan moet deelnemen. Doordat hij afstompt en een nihillistische houding krijgt, begaat hij binnen het systeem echter wreedheden. Maar de figuurlijke kinderen van Friedhelm kunnen uiteindelijk rustig gaan slapen als hij zijn leven geeft om de jongere generatie veilig naar huis te kunnen laten gaan. Ook de kinderen van Wilhelm zullen geen verhitte discussies met hun vader hoeven voeren. Hoewel de man behoorlijk meewerkt aan het behalen van doelen van de Nazi’s, deserteert hij uiteindelijk.
In het eerste deel van de serie geeft Charlotte hoop op een pittig gesprek met haar kinderen. Ze verraadt een Joodse vrouw die haar nota bene heeft geholpen en met wie een vriendschap aan het ontluiken is. Deze onthutsende daad wordt door haar daden in het vervolg van de seric echter dusdanig gecompenseerd, dat ook hier geen dialoog op gang hoeft te komen. Dan is er nog de vrouw die tegen wil en dank carriere wil maken. Is zij dan een verklaring aan haar kinderen verschuldigd? Nee. Ze tracht een Jood te redden en eindigt voor het vuurpeleton vanwege zoiets onbenulligs als defaitisme: ze heeft een keer in een kroeg tegenover wat soldaten haar mening geventileerd. Zoals gezegd, de Jood Victor voert geen enkele verwerpelijke actie uit en ondanks zijn evidente slachtofferschap is hij in staat om goede en gevaarlijke acties uit te voeren. Hij was al goed en wordt in die 4 1/2 uur nog beter.
Kortom, we zien vier protagonisten die dingen doen waar ze zich enorm voor mogen schamen, maar alle vier komen ze uiteindelijk voor een belangrijke keuze te staan. En wat blijkt? Ze maken alle vier de juiste keuze. Na drie keer stootten we elkaar aan: Let op, Wilhelm gaat zo meteen ook een goede keuze maken. 'Onze moeders en vaders' waren in essentie goede mensen. Jammer dat ze opgroeiden in deze bizarre tijden. En dat ze werden bestuurd door, en moesten samenwerken met, die wrede marsmannetjes. Maar Het Derde Rijk, de Holocaust, is wel mensenwerk geweest. Jammer dat de kinderen van de SD-er en de SS-er niet door de serie worden aangesproken. Dan zou de ambitie van de serie misschien zijn waargemaakt. Nu zijn 'onze ouders' vooral slachtoffers van een misdadig regime. UMUV laat de kans op een onaangename dialoog vooral liggen.
Stijn Erinkveld & Olaf Koeneman