Vroeger zat ik in een bandje dat The Yearlings heette. We maakten
Americana-muziek, een beetje in de lijn van onze helden, Ryan Adams,
R.E.M. en Uncle Tupelo. Het was best wonderlijk geweest voor
Nederlandse fans van die acts om een Nederlands bandje muziek te horen
maken die zo overduidelijk verbonden was met Amerikaanse traditie, zo
kregen we vaak te horen en te lezen. Hetgeen ik nooit echt begreep.
Hoeveel bands deden niet Pearl Jam, Nirvana en Green Day na? Ik zag
daarin geen kwalitatief, hoogstens een kwantitatief verschil. Ik moest
hier erg aan denken toen ik David Verbeeks film zag. Verbeek is een
bewonderaar van Aziatische cinema, met name van de films van Jia
Zhangke en Hou Hsiao Hsien. Ik ook. Dus daar zat ik dan op zondagavond,
te kijken naar wat een landgenoot met dat filmische gedachtengoed
gedaan heeft. En als ex-Yearling begreep ik onmiddelijk aan wat soort
kritiek hij zich blootstelt.
Shanghai trance vertelt drie relaties. Relatie 1: Jochem, een Nederlandse architect (Tygo Gernandt) die in Shanghai een soort Amsterdamse straat aan het nabouwen is, gaat met Zhang Yi, een ambitieuze vrouw die vindt dat Jochem het nogal eens te druk heeft en er zodoende een andere relatie op nahoudt met een rijke zakenman. Relatie 2: Xu Yu, een jongen die voortdurend door zijn moeder als nietsnut wordt getypeerd en beter is in gamen dan in het op tijd komen voor een sollicitatiegesprek, is verliefd op een meisje dat werkt in een naai-atelier. Daar stopt ze halverwege de film mee stopt, omdat de goed boerende vader besluit te verkassen naar een rijke buurt. De relatie stopt dan ongeveer ook. Relatie 3: Calvin, beroemd dj in Shanghai woont samen met de mooie Jenny, die in strakke pakjes producten als bier aan de man probeert te brengen. Calvin is ziekelijk jaloers en weet zeker dat Jenny hem ontrouw is.
Verbeek heeft in feite het werk van Jia en Hou zeer vakkundig gesampled en de belangrijke thema’s van deze Aziatische grootmeesters zijn zeer direct hier terug te vinden. De jeugd van tegenwoordig weet het niet meer en is dolende. Het werk van Jia legt de nadruk op het veranderende China. In Hou´s vroegere films kampen de adolescenten in Taiwan vooral met een gebrek aan identiteit. In latere film als Millennium mambo en Three times lijkt Hou het zelf ook niet meer te weten. `Your guess is as good as mine`, lijkt hij tegen de kijker te willen zeggen. Verbeek, de buitenstaander, zoekt het vooral in klassieke generatieconflicten. De ouders respecteren de kinderen niet, omdat ze lijken te denken dat status en voorspoed in een handomdraai te verkrijgen zijn, of zouden moeten zijn. Ze zitten maar achter de computer en ontbijten met Pringles. De kinderen respecteren de ouders niet, omdat ze geen oog hebben voor de wereld om hun heen. Xu Yu stelt samen met zijn oom vast dat zijn vader nauwelijks problemen heeft. `Wat concludeer je daaruit?´, vraagt zijn oom. ‘Dat hij een eenvoudig man is’, is het antwoord.
De ironische wending die zich vanaf halverwege de film langzaam voltrekt is dat de jeugd zich nog niet onafhankelijk kan bewegen en zelfstandig besluit te leunen op de vorige generatie. Jenny trekt haar relatie met Calvin niet meer en verlangt terug naar het ouderlijk huis. Zhang Yi merkt dat ze Jochem aan het verliezen is en doet daarom steeds liever tegen haar veel oudere – en rijke – tweede geliefde. Xu Yu’s moeder zorgt ervoor dat haar zoon een baantje krijgt in het bedrijf van zijn oom. Xu Yu zelf kijkt apathisch voor zich uit, alsof hij beseft slechts een schakeltje te zijn in een traditie die je niet in een generatie ongedaan maakt.
Filmisch lijkt Verbeek niet te kunnen kiezen tussen Jia’s voorliefde voor grijstinten en Hou’s voorliefde voor het mondialere nachtleven. Verbeek lijkt vooral getroffen door de contrasten en schotelt ons veel fraaie, precieze shots voor. Al vertoont hij inhoudelijk grote raakvlakken met het werk van zijn voorbeelden, hij voegt er wel degelijk wat aan toe, zoals de voorbeelden hierboven illustreren. Het grote verschil is dat Verbeek explicieter te werk gaat en minder aan de kijker overlaat. Om de stap van imitatie naar emulatie overtuigend te zetten, moet Verbeek wel de overbodige gelijkenissen domweg vermijden. Zo lijkt het produkten-aanprijs-meisje Jenny zozeer op het produkten-aanprijs-meisje uit Jia’s Unknown pleasures dat we alleen na het raadplegen van allmovie.com kunnen vaststellen dat het in ieder geval niet dezelfde actrice is. Hou’s Millennium Mambo handelt óók over een mooi meisje dat samen woont met een ziekelijk jaloerse dj. Dat is geen toeval: Alsof The Yearlings zojuist een puik refrein van Ryan Adams hebben gejat. Dit lokt een karakterisering van Verbeek als copycat te gemakkelijk uit. En dat zou jammer zijn, want eigenlijk moeten we gewoon heel blij zijn dat Hou en Jia school maken. Navolgers van Tarantino hebben we immers al genoeg.
De vraag wat Verbeek nou kan weten over China vind ik niet zo interessant. De film die zijn arbeid heeft opgeleverd voelt echt en kan op zichzelf staan. Blijft de vraag over of Verbeek, die zozeer zijn best doet een Chinese film te maken, nog te betrappen is op typisch Nederlandse trekjes. Moeilijk maar een scene die me te binnen schiet is er één waar de camera langzaam inzoemt op een etende familie en met een sardonisch genoegen langdurend het gesmak en gezuig registreert. 'De aardappeleters' in het Oosten.
olafk