De muziek van Morton Feldman wordt nog maar weinig vertolkt en is lastig op cd te verkrijgen. Het Ives Ensemble houdt begin februari een Feldman vierdaagse in het Amsterdamse Muziekgebouw. De muziek van Feldman leent zich niet gemakkelijke typeringen als ‘minimalisme’ of ‘avantgarde’ maar kent een geheel eigen logica, die nog altijd even fascinerend en surrealistisch klinkt.
Wie voor het eerst geconfronteerd wordt met de muziek van Morton Feldman, zal zich voor verbazen over de eenvoud ervan. Muziek waar je niet voor hebt hoeven doorleren, muziek die wel meteen een reactie oproept gezien haar laagdrempeligheid en directheid. Kunst voor de gewone man, zo lijkt het wel. Vrijwel alle muziek van Feldman ‘ontwikkelt’ zich via eenzelfde basisprincipe, dat vandaag de dag bij gelijkgestemden elektronische muzikanten als William Basinski is terug te vinden. ‘Ontwikkelt’ staat tussen haakjes omdat het juist een paradoxale manier van ontwikkeling is, namelijk die van stilstand. De tijd verstrijkt, maar eigenlijk gebeurt er niets muzikaals: de muziek ontwikkelt zich niet ‘verder’. Ze blijft zich concentreren rondom een muzikaal basisidee dat aan het begin van een stuk wordt gespeeld en er treden minimale verschuivingen en variaties op. Feldman, een visueel ingestelde man, vergeleek zijn composities met Turkse tapijten, waarbij eenvoudige patronen verbindingen met elkaar aangaan en zo nieuwe vormen oproepen.
Als luisteraar wordt je voor het blok gezet door zijn muziek: wat moet je met zulke onmetelijke, statische muziek? Voor oppervlakkige oren is Feldman niet meer dan een minimalist, muziek volgens een less-is-more principe dat helaas vandaag de dag de standaard lijkt te zijn geworden in met name elektronische muziek en daardoor een decorfunctie te hebben gekregen. De kunst is om Feldman’s werk niet op academische wijze kapot te analyseren, maar gewoon te ondergaan. De rustige, onaardse klanklandschappen van stukken als ‘Coptic Light’ en ‘String Quartet and Orchestra’ bieden een mooie gelegenheid om te verdwalen voor de luisteraar die wil ontsnappen aan aardse hectiek. In het lezenswaardige boek ‘Morton Feldman Says’ zijn een reeks interviews verzameld waarin Feldman zijn radicale werkwijze op amusante wijze toelicht. Muziek moet vooral niet te serieus genomen worden, en een grap op zijn tijd is ook belangrijk. Meer dan eens vertelt Feldman de anekdote over het feit dat volgens leermeester Stefan Wolpe ‘kunst ook voor de man op straat’ bedoeld was. Feldman keek naar buiten en zag zijn vriend en schilder Jackson Pollock over straat lopen. “De gewone man, wie is dat eigenlijk?”, vroeg Feldman zich geamuseerd af.
Het werk van de Amerikaanse componist wordt vaak in één adem genoemd met dat van John Cage, maar in praktijk vertoont het werk van de overigens met elkaar bevriende componisten alleen aan de oppervlakte overeenkomsten. Waar Cage vandaag de dag wordt geassocieerd met stromingen als Fluxus en vermaard is om zijn experimenten met elektronica, is het Feldman die zich alleen met traditionele instrumenten inliet. De muziek van Cage was al snel gedateerd, terwijl de tradionelere aanpak van Feldman er uiteindelijk voor heeft gezorgd dat de muziek minder snel verjaard is.
Helaas wordt de muziek van Feldman weinig live gespeeld en is ook zijn muziek lastig verkrijgbaar op cd. Dat komt waarschijnlijk omdat door de lengte van zijn stukken, die net als die van Basinski vaak de speelduur van een cd ver overschrijden. Gelukkig bracht het Zwitserse Hat Hut label onlangs een aantal opnames opnieuw beschikbaar op cd, waaronder het prachtige ‘For Samual Beckett’, een typerend laat werk van Feldman. Typerend gezien de lengte (43 minuten) en de inhoud: breekbare muziek met een soort onderhuidse spanning die voelbaar is, maar nooit op de voorgrond treedt. Eenzelfde soort spanning die je voelt in surrealistische delen van het werk van een auteur als Murakami. Die kwaliteiten zullen ongetwijfeld aan bod komen tijdens de Feldman Vierdaagse in het Muziekgebouw, waar het Ives Ensemble, dat met Feldman samenwerkte in de jaren ’80, een aantal monumentale stukken van de man zal uitvoeren.
EvR
Morton Feldman Vierdaagse 7 t/m 10 februari, Muziekgebouw Amsterdam
aanbevolen: Morton Feldman Says: Selected Interviews and Lectures 1964-1987 door Chris Villars (Boek)