Altijd leuk als een film gemengde gevoelens oproept. Jagten, Vinterbergs film over een man, Lucas, die wordt verdacht van pervers gedrag met kinderen, is zo’n film. Niet subtiel, zegt de een. Drammerig, zegt de ander. Ongeloofwaardig, zegt een derde. Onbegrepen, zeg ik.
(Dit is een soort van analyse, dus de spoilers vliegen om je oren.)
Het verhaal in het kort. Lucas woont alleen en werkt op een kleuterschool. Gek op kinderen is hij, en Lucas wordt neergezet als een goedzak. Dan vertelt een klein meisje aan het hoofd van de school dat Lucas zijn geslachtsdeel heeft laten zien. Vanaf dan voltrekt alles zich in een sneltreinvaart, en voordat Lucas het weet ligt hij overal buiten. Hij mag niet meer naar zijn werk, en hij is niet meer welkom in de buurtsuper. Leed wordt op leed gestapeld en Lucas krijgt het zwaar te verduren. Alhoewel Vinterberg genoeg concrete aanknopingspunten geeft om ons te doen geloven dat Lucas onschuldig is, onderneemt onze protagonist geen gang naar de politie. Er komt in de hele film zelfs geen politieverhoor in beeld. Lucas draagt zijn lot, totdat de bom barst.
Daar waar de pers bericht over een aangrijpende film en over een verhaal dat – volgens de Volkskrant – alle stappen geloofwaardig maakt, krijgt Jagten er ook van langs. Dat schoolhoofd gelooft dat kind wel erg snel. De plaatselijke bevolking is wel erg kritiekloos in de evaluatie van de situatie. Lucas gaat helemaal niet naar de politie nadat hij er fysiek van heeft langsgekregen! Het feit dat zijn ruiten worden ingegooid en zijn trouwe viervoeter wordt omgelegd is wel errug volgens de verwachtingen. Kortom, Jagten zou een nogal manipulatieve, schreeuwerige en volstrekt ongeloofwaardige film zijn die op een nogal cliché-matige en sentimentele manier de boodschap door je strot duwt dat mensen wel erg snel oordelen, en grote passen worden daarbij door Vinterberg niet ontweken.
Goed. Ik ben het op bepaalde punten wel met deze kenschets eens. Je kunt dit dan vervolgens gebruiken als kritiek op de film, maar je kunt je ook afvragen waarom Vinterberg het zo doet. Dat laatste lijkt me veel interessanter want heeft als potentiële uitkomst dat je de film beter gaat begrijpen. Ik denk op dit moment dat deze film helemaal niet gaat over pedofilie en kindermisbruik. En ik denk dat de film meer te bieden heeft dan de pamfletterige boodschap dat mensen te snel oordelen. Ik denk dat die grote stappen een functie hebben. Ik denk zelfs dat Vinterberg een soort van analyse geeft van de heksenjacht.
Het vertrekpunt is de titel van de film, de jacht. Uiteraard verwijst deze naar de manier waarop Lucas door de plaatselijke bevolking achtervolgd wordt als mogelijke dader, maar het thema van de jacht neemt een veel prominentere plaats in in de film, en biedt de suggestie dat er veel meer aan de hand is. We zien uitdrukkelijk hoe de dorpsgemeenschap de jacht een zeer centrale plaats in het leven geeft. De jachtclub vormt de vriendenclub. Het einde van de film speelt zich af een jaar na dato, als alle storm is gaan liggen en iedereen weer normaal doet tegen Lucas. We zien hoe hij zijn zoon een jachtgeweer geeft en hoe die daarmee wordt opgenomen als volwaardig lid van de gemeenschap.
Er is dus niet alleen de jacht op Lucas, er is ook de jacht als sociale cohesie, als bezigheid waardoor een gemeenschap een gemeenschap wordt. Dit lijkt me de crux. De jacht op Lucas moet niet worden gezien als voortkomend uit een te snel oordelend vermogen, die jacht komt voort omdat je als gemeenschap gebaat bent bij het hebben van een gezamenlijke vijand. De aanwezigheid van Lucas, en de mogelijkheid dat hij wat fout zou hebben gedaan, is een uitstekende mogelijkheid die gemeenschapszin te versterken. Het punt van de film is niet “Mensen oordelen te snel”, het punt van de film is “Mensen hebben daar een reden voor”.
Lucas gaat noch na de beschuldigingen noch na een pak rammel te hebben gehad naar de politie. Zoals gezegd, er komt geen politieverhoor in de film voor. Dat is omdat de film niet gaat over pedofilie, niet gaat over of Lucas iets gedaan heeft of niet, en dus ook niet over hoe hij zich zou moeten of kunnen verdedigen. De aantal keren dat Lucas iets zegt als "Ik ben onschuldig" is op één vinger te tellen. In een bloedstollende scene zien we Lucas naar de kerstmis gaan in de plaatselijke kerk. Hij gaat daar niet heen om zijn onschuld te bewijzen. Hij gaat daarheen omdat de kerk het symbool van de gemeenschap is, de bron van het kwaad, en het is deze bron waar Lucas tegen tekeer gaat.
In de laatste scene van de film, als het leven zich weer genormaliseerd heeft, gaat de jacht weer van start. Zoals we weten, is Lucas vrijgepleit en bestaat er geen evidentie tegen hem. Als hij alleen in het bos staat, wordt er opeens een gericht schot op hem gelost. Zijn er dan nog steeds mensen die niet in zijn onschuld geloven? Nee, het is erger dan dat. De tragiek van Lucas is niet dat hij weet dat hij onterecht wordt beschuldigd, de tragiek is dat hij begrijpt dat die mensen dat ook wel weten.
olafk