De drie cd's die samen de box 'The Complete Silent Way Sessions' vormen waren de afgelopen weken een fijne afwisseling voor een stapel Blue Note-cd's. Eerst die Blue Note-cd's: voor bodemprijzen kun je een serie Rudy van Gelder-editions vinden met avant-garde jazz uit de jaren '60. Bijvoorbeeld het debuut van drummer Tony Williams 'Lifetime', een bijzonder gewaagde cd met veel vrije improvisatie. Het vreemde slotstuk van die cd, 'Barb's Song to the Wizard' zweeft ergens tussen modern klassiek en jazz-standard. Of 'Point of Departure' van pianist Andrew Hill, waar composities halverwege compleet de andere kant opgaan dan je verwacht en waar Eric Dolphy de ene na de andere weergaloze solo speelt. Een andere favoriet is Wayne Shorter's 'Juju', waarop de begeleidingsband van John Coltrane zich waagt aan een set orginele composities van Shorter, en waar de invloed van Coltrane zelf nooit ver weg is (om niet de suggestie te wekken dat Shorter een Coltrane-epigoon is, wordt in de orginele liner notes de naam Coltrane nergens genoemd). Over die liner notes nog dit: het zijn zonder uitzondering erg goede, beschouwende essays zonder marketing-bla die je tegenkomt in menig jazz-tijdschrift of -blog.
Sferisch en tegelijk modern
Na het luisteren van zoveel muzikaal geweld, is het heerlijk bijkomen met de box 'The Complete In a Silent Way Session' van Miles Davis. De muziek van 'In A Silent Way' laat de avant-jazz van Blue Note ver achter zich. Niks freejazz, modern klassieke knipogen, maar muziek die ruimte ademt, gecombineerd met elementen van funk, rock, blues en improvisatie. Vreemd maar toch vertrouwd. Sferisch en tegelijk modern, ook nu nog, wat je van veel free-jazz niet kunt zeggen. Met name de rock-ritmes van drummer Tony Williams zijn een breuk met de jazz van voorheen, net als het klankbeeld van meerdere electrische piano's tegelijk. In een aantal stukken is zelfs helemaal geen melodie te bekennen die kan dienen als startpunt voor solo's. Op de eerste cd van de box is gitarist John McLaughlin nog niet te horen, op de andere twee cd's verovert hij voorzichtig een plek in het muzikale geheel. Het gitaargeluid klinkt clean, maar dun, zoals rock-gitaristen het liefst klinken. Maar de licks van McLaughlin zijn toch heel erg jazzy, wat gecombineerd met een rock-achtige begeleiding een interessant resultaat oplevert. Eerder had Miles George Benson ingehuurd, maar die klinkt toch meer als een jazz-gitarist dan McLaughlin. Benson is te horen in het stuk 'Circle in the Round', dat maar liefst 33 minuten duurt. Het resultaat heeft meer te maken met raga dan met jazz.
De cd-box bestaat uit drie losse cd-tjes, met materiaal dat veelal op eerdere compilaties is verschenen. De naam 'The Complete In a Silent Way Sessions' is dan ook misleidend, en dat geldt ook voor alle andere Miles-boxen die de afgelopen jaren zijn verschenen. Want wat je hoort is weliswaar opgenomen in de periode waarin 'In a Silent Way' is opgenomen, maar heeft verder niks met het materiaal van de lp te maken. Miles probeerde in de studio allerlei nieuwe dingen uit: nieuwe ritmes, instrumenten, compositietechnieken, muzikanten en, misschien wel het meest bepalend voor het eindresultaat, montagetechnieken. Want 'In A Silent Way' is vooral het werk van veel weglaten geweest, zowel muzikale ideeën en hoeveelheid tape, want producer Teo Macero knipte en plakte nogal wat in de opnames. Er is veel voor te zeggen dat Macero evenveel eindverantwoordelijk was voor de muziek als Davis zelf.
Tony Williams en Teo Macero
Op cd 2 van de box is bijvoorbeeld te horen hoe de mastertape 'Shhh/Peaceful' klinkt. Geen opgeknipt materiaal, maar bijna twintig minuten onafgebroken muziek. Met name Tony Williams komt funky uit de hoek, maar in de uiteindelijke opnames hoor je alleen de alsmaar herhaalde hi-hat. Het is enigszins ironisch dat juist initiatiefnemer voor muzikale vernieuwing, Tony Williams, het veld zou ruimen voor andere drummers, zoals Joe Chambers, te horen op cd 3 van de box. Daar op is behalve een geremasterde versie van de orginele lp een tweetal onuitgebrachte bonus tracks te vinden. De eerste is de marathon-compositie 'The Ghetto Walk', die maar liefst 26 minuten duurt. Dat stuk was waarschijnlijk bedoeld voor een lp met onuitgebracht materiaal, maar zou toch op de plank blijven liggen. Als zodanig is het wel bewerkt en gemixt door Teo Macero, opmerkelijk aangezien veel werk op de box dat niet is. Hoogtepunt is echter het stuk 'Early Minor' dat refereert aan 'Sketches of Spain' en dus teruggrijpt naar het verleden.
Eindpunt
Behalve de muziek bevat de box bijzonder goede essays, waarbij gedetailleerd specificaties van de verschillende opnamesessies staan beschreven. Ook wordt ingegaan op de structuur van de composities. Het mooist is wel de positionering van 'In a Silent Way', oftewel de sociologische context. Eind jaren '60 zag het er niet rooskleurig uit voor de jazz in de VS, maar Miles was al eerder op zoek gegaan naar vernieuwing in zijn muziek. In hoog tempo nam hij nieuwe muziek, die jarenlang op de plank bleef liggen of helemaal niet werd uitgebracht. Geen wonder dat critici de lp afkraakten: muzikaal stond het te ver af van wat Columbia aan Miles Davis-lp's uitbracht, namelijk de muziek van het tweede kwintet. De elektrische Miles was duidelijk andere koek.
Een hardnekkige mythe die in de liner notes opduikt is dat Miles met een vooropgezet muzikaal plan kwam om aan te sluiten bij een jonger publiek. Hoewel aannemelijk wordt gemaakt dat dit niet geval is, blijft het een feit dat Columbia Records in de jaren '70 alle jazz-artiesten ontsloeg, op Davis na. Maar toen kon je moeilijk volhouden dat Davis nog jazz speelde.
Drie cd's met muziek lijken niet veel, maar schijn bedriegt. Begin- en eindpunt van de box liggen, net als de carrière van Miles in zijn geheel, muzikaal gezien mijlenver uit elkaar. Die ontwikkeling chronologisch te kunnen volgen is het doel van zo'n box, en wat dat betreft is het product dan ook erg geslaagd. Problematisch is, behalve een misleidende titel, het ontbreken van stukken als 'Water to the Pond' of 'Circle in the Round', alleen te vinden op andere, dure overzichtsboxen. Alsof dat al niet problematisch is, worden er vrolijk nieuwe boxen met onuitgebracht materiaal op de markt geslingerd, zoals onlangs met 'Bitches Brew'. Vast interessant, maar voor mij is 'In a Silent Way' meer een eindpunt dan een beginpunt. Voor Davis zelf was een opstap naar een elektrische fusion-periode, die vooral commercieel vatbaar bleek. Dat betekende niet dat Davis geen interessante muziek meer op zou nemen, maar wanneer Davis over zijn schouder keek ('He Loved Him Madly') was daar toch weer het jazz-verleden. Het jazzrock-spoor liep uiteindelijk dood, Miles verdween van het podium en vond zichzelf opnieuw uit na een lange rustperiode.
Eric van Rees