De Iraanse cinema blijft bloeien en boeien om duizend-en-één redenen. Zo heeft A Separation het beste scenario van het filmjaar 2011.
Simpelweg perfect geschreven, met intense, informatierijke dialogen die tóch lopen, en goedgetimede wendingen, waardoor de gebeurtenissen steeds in een nieuw perspectief komen te staan. En alles in een volkomen naturel ritme. Er gebeurt niks drastisch, al bewees regisseur/scenarist Farhadi eerder in About Elly dat hij daar zijn hand ook niet voor omdraait. De kijker reageert in A Separation continu anders op elk personage. Stuk voor stuk doorlopen die stadia van medelijden, strijdlustig meeleven, ergernis, en bewondering. Het verhaal draait om twee echtparen. De film begint in een rechtzaal, waar een rijker stel in scheiding ligt, in een tekenend conflict over emigreren naar het Westen. Een ander, armer stel dreigt door schuldeisers en depressie verzwolgen te worden. Hun levens raken vermengd als de armere (en vanzelfsprekend zeer religieuze vrouw) bij het rijkere gezin komt werken. Nu mama weg is moet iemand anders voor de inwonende opa zorgen. De vrouw hoopt op een makkelijk klusje, maar op de eerste dag pist de demente bejaarde zich al onder. En wat moet je dan, als je een man eigenlijk niet eens aan mag (en wenst te) kijken.
Dat is echter nog maar het begin van de ellende. Enkele woede-uitbarstingen verder, waarvan vooral de sequentie in een ziekenhuis van een gitzwart Roemeense ellende is, verplaatst de film zich wederom naar de rechtzaal, overigens gewoon een shabby hokje. Nu staan in plaats van twee mensen twee stellen tegenover elkaar. Hier wordt de film nog veel beter (in feite is het eerste half uur slechts een kalm aanloopje). Dostojevski is nu niet ver weg. Dit moet wel zijn favoriete film van dit jaar zijn. Schuld en boete, maar bovenal het intrigerende menselijke eergevoel (een vorm van schaamte?) gaan nu het plot beheersen. En steeds komt de Rashomon-affaire (die ik niet zal verklappen) net even anders te liggen, en komen de stellen ook onderling op uiterst pijnlijke wijze tegenover elkaar te staan. (Zover ze dat al niet deden.) Ook de dochters spelen ieder nog een glansrol. Een van de weinige foutjes van de film is dat de dochter van het rijkere gezin voor elf moet doorgaan, terwijl de actrice minstens drie jaar ouder is. Ik zie niet in waarom de makers haar ware leeftijd niet hebben aangehouden, ze doet het verder heel geloofwaardig, en ogenschijnlijk maakt het voor het plot niets uit.
Je vraagt je (een beetje naïef) af hoe de Ayatollahs over deze film denken; ze zouden er eigenlijk gewoon achter moeten staan. Eerst is deze Westerse kijker nog volkomen op de hand van zijn evenbeeld, de Pippi Langkous-roodharige stoere dame die naar het Westen wil. Gaandeweg (en erg knap gedaan) ontstaat er echter steeds meer respect voor de godvrezende vrouw van het arme echtpaar. Zij heeft het het zwaarst van allen, niet in de laatste plaats door haar gefrustreerde man. Een desolate driftkop weggelopen uit het eveneens prachtige, maar nog veel duistere (en uitzichtloze) Crimson Gold van cinemartelaar Jafar Panahi. De verpletterende finale, die beide conflicten richting einde – en de religieuze vrouw in het nauw – brengt, zou Dostojevski wederom tot tevredenheid stemmen. Zonder God is de moraal dood en alles geoorloofd. Hoe ging die Russische anekdote; een rijke man wordt in elkaar geslagen door een zwerver, sleept hem voor de rechter, die een boete oplegt waaraan de veroordeelde natuurlijk onmogelijk kan voldoen. Vervolgens geeft de rijkaard het geld aan de arme man, zodat die kan betalen en de zaak is afgedaan. Niet dat het hier precies zo loopt. Maar wellicht is dat een teken van goede cinema, dat je als kijker de film ondertussen aan gaat vullen met een hele back-drop aan eerder gelezen/ervaren gebeurtenissen en fladderende gedachten, die de film nog verder verrijken. Zo begon ik na te denken of je in de Nederlandse rechtbank nog ergens op moet zweren. Vast niet meer op de bijbel, maar misschien wel op de wet? En valt dat dan te weigeren? Niet dat A Separation de brave kijker tot een revolutie aanzet, het is algemener, kun je eigenlijk ooit op de gehele waarheid zweren. Het is enkel jouw waarheid. En zoals het een goede film betaamt wordt die ook hier nooit helemaal opgehelderd. We blijven achter met een prachtig open einde, en tal van kleinere vragen. Waar is het geld uit de lade bijvoorbeeld gebleven?
(door Ludo)