Geen ontkomen aan in 1992: industrial metal, en dan Ministry in het bijzonder. Natuurlijk bestond die band al jaren, maar er kon voorheen nog nooit de toevoeging metal achter industrial worden gezet. Dus: metal gemaakt door machines, of beter: gemaakt door mensen die de machines bedienden. Nogal een ommekeer, want hoewel de metalwereld in rap tempo minder bekrompen werd, was het gebruik van machines en computers nog bepaald geen gemeengoed.
Ik kan me nog een interview met Exodus in Aardschok herinneren (1989 of 1990) waarin gitarist Rick Holt vol trots verkondigt verder te kijken dan zijn metalneus, en dat hij erg van house houdt – in het bijzonder van de band Ministry. Dat vond ik maar interessantdoenerij, toen. Een beetje koketteren dat je van meer dan metal alleen houdt; Death Angel deed dat ook nogal opzichtig (maar die kwamen er beter mee weg want ze hadden veel meer krediet bij me). Daarbij: house. Kom op zeg. Ik kon Exodus direct niet meer serieus nemen. Ministry kende ik verder niet, en wilde ik ook niet kennen als het echt house muziek was. Maar toen het eenmaal 1992 was geworden kon je als avontuurlijke luide muziekliefhebber niet meer om Ministry heen. Inmiddels was duidelijk dat het geen house betrof, gelukkig. Ze schenen ooit te zijn begonnen als synthipop bandje, maar inmiddels mochten ze met gerust hart in Aardschok genoemd worden: industrial metal was het geworden. En dat was de nieuwe hype, het verse snoepje van de week. Gevolg: massale omarming.
Althans, zo kwam het mij over. Een beetje zoeken in Wikipedia wijst me erop dat het allemaal zo eind jaren 80 is begonnen (met inderdaad nogal wat bandnamen die een “ochja” en “natuurlijk die ook” veroorzaken), maar de grote populariteit kwam later, met deze plaat van Ministry en natuurlijk Nine Inch Nails. Eerder had ik er weinig mee, want drummachines en samples en computers hoorden niet thuis in metal en rock. Daarbij vond ik vooral de drummachines maar saai: wie wil nou van die onveranderende ritmes en beats horen als je ook drummers geweldige en afwisselende partijen kan horen spelen? Daarom kon ik ook weinig tot niets met Godflesh; dat denderde maar door zonder enige afwisseling of variatie. Niks voor mij. Maar tijden veranderen, trends komen en gaan, en dit was weer zo’n stroming die ik toch niet aan me voorbij wilde laten gaan. Dus: snel maar Psalm 69 gekocht. En ja, dat was dus toch wel een erg goede plaat. Waarom? Het was vooral heel erg metal. De grunt-achtige vocalen van Al Jourgensen, de gitaarriffs, de drums die waren geprogrammeerd als normale metaldrums, en het merendeel van de songs hadden een bekende structuur. Kortom, zo’n moeilijke of vernieuwende plaat was het niet. Ja, dingen als het absurde ‘TV II’, het maniakale ‘Jesus Built My Hotrod’ of het allesvernietigende ‘Corrosion’ vielen niet niet zo makkelijk – helemaal niet erg hoor – maar de rest was uiteindelijk traditioneler dan ik had verwacht. Fijne plaat dus, en ook in mijn uitgaansgelegenheid Fenix vonden ze dat, dus ‘N.W.O.’, ‘Just One Fix’ en het al genoemde ‘Jesus Built My Hotrod’ kwam regelmatig langs, met volle dansvloer als gevolg. Leuk hoe mensen probeerden te bewegen op die laatste, niet te doen met ritme. Zelfs ‘TV II’ werd gedraaid, iedereen enthousiast, zelfs mensen die hierop probeerden te dansen en natuurlijk faalden. Met stroboscoop een nogal surrealistische ervaring, dat ‘TV II’.
En daar bleef het bij wat Ministry betreft. Toen de opvolger kwam was industrial als trend alweer voorbij. Ik zou je niet eens de titel van die opvolger kunnen noemen. Het momentum was over. En nee, dat lag niet alleen aan de voorbijgaande trend. Psalm 69 heeft jaren onaangeroerd in mijn kast gestaan. Geen enkele behoefte aan gehad. Dat is wel anders bij Nine Inch Nails. Destijds door de puristen als te poppy betiteld, maar wel een band die ik nu nog steeds luister. Waarom NIN wel en Minstry niet? Niet dat ik nu een vergelijkend warenonderzoek wil starten, maar je ontkomt er bijna niet aan, als zijnde de twee pijlers van de industrial doorbraak. Hoe het ook zij, Psalm 69 valt bij herbeluistering fors tegen. Allereerst het platte geluid. Geen diepte, alleen maar oppervlakte. Maar veel erger is de constatering dat de nummers niet meer kunnen boeien. Het gros van de liedjes is niet alleen maar metal met een sausje, het is ook nog eens doorsnee metal. Matige metal. Saaie riffs. Dito geprogrammeerde drums. Met als (voor mij toch) redelijk schokkende conclusie: het doet me niets meer. Impact helemaal weg. In 1992 toch redelijk overweldigend en vernieuwend, nu saai, plichtmatig. Niet boeiend. Ja, de minst conventionele tracks ‘TV II’, ‘Corrosion’ en de noisy afsluiter ‘Grace’ zijn nog steeds heel fijn, maar de rest? Alleen het keihard doorstampende ‘Just One Fix’ mag blijven – maar dat kan ook liggen aan de fijne dansvloerherinneringen van toen. De rest is afgezaagde standaardmetal gelardeerd met samples en hapklare brokjes noise. Veel meer vorm dan inhoud; dat hield dus niet op bij alleen maar de platte productie. Oppervlakkige muziek, geen diepte, in niets meer te herkennen als de revolutie van 1992.
En dat is wel anders bij bloedbroeder NIN. De nummers van The Downward Spiral zijn nog steeds even intens, leggen direct de ader bloot in je pols. De melodieën zijn beter, de composities sterker, het geluid nog steeds geweldig. En hoewel toegankelijker op het eerste gehoor, hebben ze de diepte en emotionele lading die Psalm 69 zo node mist; NIN is geniepiger, doortastender, nestelt zich diep in je weefsel, terwijl Ministry alleen wat oppervlakkige epitheelcellen wegschraapt. En niet vergeten: NIN heeft erna nog meer prachtplaten uitgebracht – de rockist in me vindt dat best belangrijk. Nee, Ministry is van een voetstuk gevallen. Het leek zo’n onaantastbare plaat in mijn gedachte, maar Psalm 69 is verre van onaantastbaar gebleken. Toch confronterend, die constatering.
(Bas Ickenroth)